Kontrola wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu lub udostępnianych na rynku krajowym.

Odpowiednią kontrolę wyrobów budowlanych wprowadzonych do obrotu lub udostępnianych na rynku krajowym przeprowadza właściwy miejscowo wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego lub Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego (co do zasady nie osobiście, tylko przez upoważnionych pracowników). Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych kontrola jest wszczynana przez taki organ z urzędu, albo na wniosek Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy stosuje się przepisy ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

Zauważyć dodatkowo wypada, że w kontroli dotyczącej wyrobów budowlanych objęty normą zharmonizowaną lub zgodnych z europejską oceną techniczną, może uczestniczyć upoważniony pracownik Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, lub przedstawiciel właściwego organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym oraz Turcji.

Kontrolę prowadzą zawsze co najmniej dwie osoby, co jest wymogiem ustanowionym w przepisie art. 17 ust. 3b ustawy o wyrobach budowlanych.

Czynności kontrolne prowadzone są po uprzednim okazaniu kontrolowanemu albo osobie przez niego upoważnionej legitymacji służbowej oraz doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli.

Sama kontrola dotyczy natomiast wyłącznie wyrobu budowlanego, prawidłowości jego oznakowania, oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych wyrobu budowlanego oraz jego zamierzonego zastosowania – co zostało precyzyjnie określone w art. 17 ust. 3 ustawy o wyrobach budowlanych. Prowadzi się ją stosując najprostsze metody i w sposób najmniej uciążliwy dla kontrolowanego.

Na podstawie art. 17 ustawy o wyrobach budowlanych kontrole wyrobów budowlanych przeprowadza się w siedzibie kontrolowanego lub w miejscu wykonywania jego działalności, w czasie jej wykonywania oraz w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej. Kontrola lub poszczególne czynności kontrolne, za zgodą kontrolowanego, mogą być przeprowadzane również w siedzibie organu, jeżeli może to usprawnić prowadzenie kontroli.

Aby móc przeprowadzić skuteczną kontrolę wyrobów budowlanych organy administracji publicznej zostały wyposażone przez ustawodawcę w określone uprawnienia, a na kontrolowanego i inne podmioty zostały nałożone określone obowiązki związane z kontrolą.

W trakcie kontroli właściwy organ lub osoba działająca z jego upoważnienia, mają prawo wstępu na teren budowy, teren obiektów i do pomieszczeń, w których znajdują się wyroby budowlane i dokumenty objęte zakresem kontroli. Kontrolujący jest uprawniony, za okazaniem legitymacji służbowej, do wstępu na teren jednostki kontrolowanej, poruszania się po tym terenie oraz znajdujących się tam obiektach i pomieszczeniach. Uprawnienia te dotyczą tylko i wyłącznie działań, mających swe uzasadnienie w przedmiocie kontroli.

W celu natomiast ustalenia czy wyrób budowlany posiada deklarowane właściwości użytkowe, organ może, stosownie do treści art. 16 ust. 2a i na zasadach określonych w art. 25 ust. 2-6 ustawy o wyrobach budowlanych, pobierać nieodpłatnie próbki wyrobu budowlanego u sprzedawcy oraz z wyrobów budowlanych składowanych na terenie budowy, jeżeli budowa jest prowadzona w ramach działalności gospodarczej inwestora lub obiekt budowlany jest wznoszony w celu wprowadzenia go do obrotu, a także budowy prowadzonej z wykorzystaniem środków publicznych oraz zlecać ich badanie. Wyniki badań takich próbek wyrobu budowlanego mogą stanowić podstawę wszczęcia kontroli.

Zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawy o wyrobach budowlanych kontrolowany oraz inne podmioty posiadające dowody lub informacje niezbędne do ustalenia, czy wyrób budowlany spełnia wymagania określone ustawą o wyrobach budowlanych, są obowiązani do przekazania tych dowodów i udzielenia informacji na żądanie organu prowadzącego kontrolę. Żądanie organu dotyczące przekazania takich informacji i dowodów powinno zawierać:

określenie rodzaju dowodów oraz rodzaju i zakresu informacji, którego dotyczy;
wskazanie celu żądania;
określenie terminu udostępnienia dowodów lub udzielenia informacji;
pouczenie o skutkach nieudostępnienia żądanych dowodów lub informacji albo udostępnienia dowodów lub informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd.

Żądanie takie powinno zawierać wszystkie elementy wskazane w przywołanym przepisie, czyli powinno spełniać pewne wymogi formalne. Szczególne znaczenie ma określenie celu gromadzenia informacji, które wiąże organ w zakresie ich wykorzystania. Jak podkreśla się w orzecznictwie sądowym władczego żądania i jego obowiązkowych elementów składowych, tak samo jak władczego rozstrzygnięcia organu w indywidualnych sprawach, nie można wyinterpretować z uzasadnienia takiego żądania – tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 października 2011 r., sygn. akt: III AUa 641/11 czy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 31 stycznia 2012 r., sygn. akt: II SA/Sz 1071/11.

Prowadzenie działalności gospodarczej objęte jest ochroną określoną w przepisach art. 20 i art. 22 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej statuujących zasadę swobody działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 20 Konstytucji „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.” Stosownie natomiast do treści przepisu art. 22 Konstytucji „Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.” Ograniczenie zatem wskazanego prawa do swobodnego wykonywania działalności gospodarczej może nastąpić, zgodnie ze wskazanym przepisem rangi konstytucyjnej, wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. Nie chodzi tu bynajmniej o przepisy blankietowe, ale o przepisy konkretnie określające ograniczenia i obowiązki ciążące na przedsiębiorcach. Takim przepisem jest właśnie art. 17 ust. 4 ustawy o wyrobach budowlanych.

W trakcie kontroli kontrolujący może ponadto, na podstawie art. 18 ust. 5 ustawy o wyrobach budowlanych:

badać dokumenty w zakresie objętym kontrolą oraz żądać od kontrolowanego sporządzenia ich kopii oraz tłumaczeń na język polski, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia kontroli;
dokonywać oględzin wyrobów budowlanych w zakresie objętym kontrolą;
legitymować osoby w celu stwierdzenia ich tożsamości, jeżeli jest to niezbędne na potrzeby kontroli;
żądać od kontrolowanego udzielenia w wyznaczonym terminie pisemnych lub ustnych wyjaśnień w sprawach objętych zakresem kontroli;
przesłuchiwać osoby w charakterze strony, świadka lub biegłego, jeżeli jest to niezbędne do wyczerpującego wyjaśnienia okoliczności sprawy;
zasięgać opinii biegłych, jeżeli jest to niezbędne na potrzeby kontroli;
zabezpieczać dowody, wyroby budowlane, pomieszczenia lub środki przewozowe;
pobierać nieodpłatnie próbki wyrobów budowlanych do badań.

Dodatkowe żądania skierowane do producenta albo importera

Dodatkowo w trakcie kontroli kontrolujący może żądać od kontrolowanego producenta albo importera przedstawienia:

deklaracji właściwości użytkowych lub krajowej deklaracji;
nazwy i adresu zakładu, w którym wyrób budowlany jest wytwarzany, a w przypadku wyrobów importowanych nazwy i adresu producenta;
karty charakterystyki lub informacji o substancjach zawartych w wyrobie budowlanym, o których mowa odpowiednio w art. 31 lub art. 33 rozporządzenia REACH;
ogólnego opisu wyrobu budowlanego, schematów, instrukcji stosowania, instrukcji obsługi oraz informacji dotyczących zagrożenia dla zdrowia i bezpieczeństwa, jakie wyrób budowlany stwarza podczas stosowania i użytkowania.

Kontrolujący może dodatkowo żądać od producenta dokumentacji technicznej, o której mowa w art. 11 ust. 1 rozporządzenia Nr 305/2011 oraz w art. 10a ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych, a w przypadku importera wyznaczyć termin udostępnienia tej dokumentacji.

Dodatkowe żądania skierowane do sprzedawcy

W przypadku kontrolowanego sprzedawcy kontrolujący może żądać:

wskazania nazwy i adresu producenta, importera lub sprzedawcy, od którego nabył wyrób budowlany;
dokumentów, instrukcji, informacji i opisów, o których mowa w art. 18 ust. 1 pkt 1, 3 i 4 ustawy o wyrobach budowlanych.

W przypadku gdy kontrolowany wyrób budowlany może stwarzać zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia lub środowiska, kontrolujący może żądać od kontrolowanego sprzedawcy, jeżeli producent lub importer ma siedzibę poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przedstawienia, w wyznaczonym terminie, dokumentacji technicznej, o której mowa w art. 11 ust. 1 rozporządzenia Nr 305/2011 oraz w art. 10a ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych.

Wyniki kontroli

Wyniki kontroli kontrolujący dokumentuje w protokole kontroli, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych. Po zapoznaniu kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej z treścią protokołu, jest on podpisywany przez kontrolującego oraz kontrolowanego lub osobę przez niego upoważnioną, w której obecności przeprowadzono kontrolę. W razie jednak odmowy podpisania lub odbioru protokołu przez kontrolowanego lub osobę przez niego upoważnioną, kontrolujący sporządzający protokół robi o tym adnotację w protokole, podając, jeżeli jest to możliwe, przyczynę odmowy. Do protokołu można zgłosić uwagi bezpośrednio lub na piśmie, w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu do podpisu, a właściwy organ obowiązany jest ustosunkować się do tych uwag niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia ich otrzymania.

Zabezpieczenie dowodów w trakcie kontroli

W trakcie kontroli organ może, stosownie do treści art. 22 ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych, dokonać zabezpieczenia dowodów na czas niezbędny do realizacji zadań kontroli. Zabezpieczenie takie następuje w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie, a zabezpieczeniu takiemu podlegają w szczególności dokumenty, informacje oraz wyroby budowlane, jeżeli stanowią lub mogą stanowić dowód nieprawidłowości stwierdzonych w toku kontroli. Postanowienie dotyczące zabezpieczenia dowodów powinno zawierać określenie terminu zabezpieczenia, przy czym jeżeli jest to możliwe, termin zabezpieczenia wyrobów powinien być określany z uwzględnieniem terminów gwarancji oraz innych terminów określających ważność lub trwałość wyrobu budowlanego.

Zabezpieczenia dowodów wykonuje się w odniesieniu do:

wyrobów budowlanych – przez opatrzenie plombami, pieczęciami lub innymi znakami urzędowymi oraz przekazanie ich do przechowania kontrolowanemu lub jego przedstawicielowi, z zastrzeżeniem pkt 2, albo przez ich przechowywanie w zabezpieczonym pomieszczeniu kontrolowanego lub właściwego organu, w warunkach właściwych dla poszczególnych rodzajów wyrobów budowlanych;
dokumentów, ewidencji, informacji i innych rzeczy niebędących wyrobami budowlanymi oraz wyrobów budowlanych, które mogą być dowodami w sprawach – przez:
- oddanie na przechowanie kontrolowanemu lub osobie go reprezentującej w zamkniętym i zabezpieczonym pomieszczeniu,
- opieczętowanie lub nałożenie innych znaków urzędowych i oddanie na przechowanie osobom, o których mowa w lit. a,
- złożenie na przechowanie w pomieszczeniu właściwego organu;
pomieszczeń – przez ich zamknięcie oraz nałożenie plomb, pieczęci lub innych znaków urzędowych;
produktów niebezpiecznych – przez ich umieszczenie w pomieszczeniach i w warunkach spełniających wymagania określone w przepisach odrębnych;
środków przewozowych – przez opieczętowanie lub nałożenie innych znaków urzędowych.

Organ może także dokonać zabezpieczenia wyrobu budowlanego przed dalszym przekazywaniem, jeżeli:

kontrolowany nie przedstawi deklaracji, informacji oraz dokumentacji technicznej, związanych z kontrolowanym wyrobem budowlanym, o których mowa w art. 18 ust. 1-4 ustawy o wyrobach budowlanych, albo
dokumenty wskazują, że wyrób budowlany może nie spełniać wymagań określonych ustawą o wyrobach budowlanych, albo
dokonane przez kontrolującego oględziny wyrobu budowlanego wskazują, że wyrób budowlany może nie spełniać wymagań określonych ustawą o wyrobach budowlanych, albo
posiadane przez organ dowody wskazują, że właściwości użytkowe wyrobu są niezgodne z deklarowanymi.

Zabezpieczenie wyrobu budowlanego przed dalszym przekazywaniem następuje w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Postanowienie takie traci ważność po upływie 2 miesięcy od dnia doręczenia kontrolowanemu. Organ stwierdza jednak wygaśnięcie tego postanowienia przed wskazanym terminem, jeżeli ustały przyczyny uzasadniające zabezpieczenie wyrobu budowlanego.

Zabezpieczenia wyrobu budowlanego dokonuje się przez jego opieczętowanie (opatrzenie plombami, pieczęciami lub innymi znakami urzędowymi) oraz przekazanie go do przechowania kontrolowanemu lub jego przedstawicielowi, albo przechowywanie w zabezpieczonym pomieszczeniu kontrolowanego lub właściwego organu, w warunkach właściwych dla poszczególnych rodzajów wyrobów budowlanych.

Badanie właściwości użytkowych wyrobu budowlanego zabezpieczonego w toku kontroli

Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych właściwy organ, w celu ustalenia czy wyrób budowlany, zabezpieczony zgodnie z art. 22c ustawy o wyrobach budowlanych, posiada deklarowane przez producenta właściwości użytkowe, może poddać wyrób budowlany, badaniom lub zlecić ich przeprowadzenie.

W tym celu można pobierać próbki wyrobu budowlanego, w ilościach niezbędnych do przeprowadzenia badań, z której to czynności sporządza się odpowiedni protokół. Równocześnie z pobraniem próbki wyrobu budowlanego należy pobrać i zabezpieczyć dodatkową próbkę kontrolną wyrobu budowlanego z tej samej partii w ilości odpowiadającej ilości pobranej do badań. Próbki kontrolnej nie pobiera się, jeżeli pobranie próbki byłoby utrudnione z uwagi na wartość, rodzaj lub niewielką ilość wyrobu budowlanego, jak również gdy przechowanie próbki w warunkach uniemożliwiających zmianę jakości lub cech charakterystycznych wyrobu budowlanego jest niemożliwe. Próbka kontrolna przechowywana jest przez kontrolowanego, do czasu jej zwolnienia przez właściwy organ, w warunkach uniemożliwiających zmianę jakości lub cech charakterystycznych wyrobu budowlanego.

Na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy o wyrobach budowlanych organ może zlecić badanie pobranych próbek wyrobu budowlanego lub próbek kontrolnych akredytowanemu laboratorium, albo – w przypadku, gdy żadne laboratorium nie posiada akredytacji w zakresie kontrolowanego wyrobu budowlanego – laboratorium właściwej przedmiotowo jednostki oceny technicznej lub laboratorium właściwej przedmiotowo krajowej jednostki oceny technicznej. Badanie próbki kontrolnej przeprowadza się jednak tylko na wniosek kontrolowanego. Po przeprowadzeniu badań sporządza się sprawozdanie z badań, które dołącza się do protokołu kontroli.

W zależności od wyników przeprowadzonych badań wyróżnia się dwie sytuacje:

gdy przeprowadzone badania wykazały, że wyrób budowlany nie spełnia wymagań określonych niniejszą ustawą – wówczas kontrolowany jest obowiązany do uiszczenia opłaty stanowiącej równowartość kosztów przeprowadzonych badań (koszty badań, koszty transportu i przechowywania próbki),
gdy przeprowadzone badania wykazały, że wyrób budowlany spełnia wymagania określone niniejszą ustawą – wówczas koszty przeprowadzonych badań ponosi Skarb Państwa.

Opłata stanowiąca równowartość kosztów przeprowadzonych badań ustalana jest przez właściwy organ w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie. Kontrolowany uiszcza tą opłatę w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia, a w przypadku jej nieuiszczenia we wskazanym terminie podlega ona ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.